Roman Dmowski w fotografii i dokumentach – książka

0
1699
[bsa_pro_ad_space id=5]

Nie licząc pozycji, które ukazały się bezpośrednio po śmierci Romana Dmowskiego, takich jak np.: opracowanie Feliksa Fikusa „Roman Dmowski 1864-1939” (Poznań 1939), czy specjalne wydanie „Warszawskiego Dziennika Narodowego”, poświęcone „Pamięci Romana Dmowskiego 9.VIII.1864 – 2.I.1939” (Warszawa 1939), album autorstwa Jolanty Mysiakowskiej-Muszyńskiej i Wojciecha Jerzego Muszyńskiego jest drugim wydawnictwem poświęconym w całości osobie lidera i twórcy obozu narodowego w Polsce.

[bsa_pro_ad_space id=8]

Pierwszym było opracowanie Jana Engelgarda „Roman Dmowski 1864-1939” (Warszawa – Stalowa Wola 2014). W porównaniu z ostatnim z wymienionych jest ono jednak, pod względem objętości, o blisko połowę obszerniejsze.

We wstępie autorzy opracowania, posiłkując się fragmentem przedwojennego artykułu prof. Zygmunta Wojciechowskiego, zatytułowanego w wymowny sposób: „Roman Dmowski – istota nieznana”, podkreślają, że „Roman Dmowski niezmiennie pozostaje «istotą nieznaną». Został niemal całkowicie wyrugowany z polskiego szkolnictwa. Ministerstwa i kuratoria niechętnym okiem patrzą na jego obecność w programach nauczania historii i wiedzy o społeczeństwie, w efekcie czego większości uczniów nazwisko tego ojca niepodległości nic nie mówi.

Nieznany jest jego życiorys, niewielu także sięga po jego pisma polityczne, choć wiele z prezentowanych na ich kartach koncepcji pozostaje aktualnych do dzisiaj”. Celem autorów była częściowa przynajmniej próba odmienienia wskazanej tendencji. Uczynili oni przy tym jednak wyraźne zastrzeżenie: „Unikaliśmy stawiania Dmowskiemu pomnika ze spiżu”. W tym celu niejednokrotnie przywołane zostały również wypowiedzi politycznych przeciwników autora „Myśli nowoczesnego Polaka”.

Album imponuje rozmachem, widocznym przede wszystkim w zgromadzonej ikonografii. Zaprezentowanych zostało w nim ponad 400 zdjęć, dokumentów i rysunków. Wykorzystane zostały m.in. obiekty znajdujące się w zbiorach Narodowego Archiwum Cyfrowego, Archiwum Akt Nowych, Muzeum Niepodległości oraz Muzeum Tradycji Ruchu Narodowego. Duża część z prezentowanych zbiorów pochodzi także z prywatnych kolekcji, w tym m.in. z bogatego zbioru Kamila Pieniaka.

Praca podzielona została na trzy rozdziały, opisujące kolejne etapy życia polityka. Pierwszy z nich zatytułowany „Niepodległościowy konspirator (1864-1905)” traktuje o początkach aktywności politycznej. Ukazane w nim zostały dom rodzinny i młodość Dmowskiego. Dla ich ilustracji zaprezentowane zostały m.in. nieznane zdjęcie Dmowskiego jako uczestnika seminarium doktorskiego z 1890 r. oraz fotografia portretowa dedykowana Ludwikowi Kowalczewskiemu. Ostatni z wymienionych studiował wraz z Dmowskim na Wydziale Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego. Był także autorem, pochodzącego ze zbiorów p. Tomasza Kalety, prezentowanego w albumie „Dziennika z podróży”, opisującego jedną z wycieczek krajoznawczych (m.in. do Czerwińska, Płocka i Włocławka), jakie Dmowski z kolegami urządzali w czasach studenckich. W rozdziale ukazano ponadto takie wydarzenia jak: zesłanie do Mitawy, pobyt we Lwowie oraz pamiętną wyprawę do Japonii.

Przywołane zostały sylwetki zarówno przyjaciół i współpracowników Dmowskiego, wśród nich m.in.: Zygmunta Miłkowskiego, Benedykta Dybowskiego, Zdzisława Dębickiego i Władysława Reymonta, jak i jego ówczesnych adwersarzy, na czele z Erazmem Piltzem i Józefem Piłsudskim. Całość ilustrują liczne reprodukcje obrazów, pocztówek, wydawnictw z epoki, druków ulotnych oraz prasy, w tym m.in.: „Głosu”, „Polaka” i „Przeglądu Wszechpolskiego”.

Kolejny rozdział zatytułowany został „Polityk i dyplomata (1906-1919)”. Otwierają go wybory do I Dumy Państwowej, kończy zaś symbolicznie podpisanie Traktatu wersalskiego w dniu 26 czerwca 1919 r. Szereg z zaprezentowanych materiałów dotyczy parlamentarnej działalności Dmowskiego i kierowanego przez niego Koła Polskiego. Są wśród nich zarówno reprodukcje programów, odezw i ulotek wyborczych, jak i fotografie posłów. Osobne miejsce zajmują publikacje Dmowskiego. Na jednej z kart zaprezentowano, obok polskiego, także inne wydania książki „Niemcy, Rosja i kwestia polska”, w tym francuskie, rosyjskie, czeskie i fińskie. Gros miejsca poświęcono jednak działalności dyplomatycznej polityka, posiłkując się w dużej mierze znanymi już częściowo zbiorami Muzeum Niepodległości.

okl RD.jpg

Znalazły się wśród nich m.in.: dowody tożsamości, paszporty i dokumenty podróży Dmowskiego oraz bogata prywatna korespondencja, w tym listy Laurence Almy-Tademy, Woodrowa Wilsona, Tomasza Masaryka i E. Piltza. Przywołane zostały ponadto liczne wypowiedzi poświęcone Dmowskiemu i prowadzonej przez niego akcji politycznej, wśród nich np. autorstwa Edwarda Benesza, który w swoich wspomnieniach pisał m.in.: „Dmowski był najsilniejszą osobistością polityczną wśród tych Polaków, którzy czynni byli w krajach alianckich w czasie wojny (…) Zostałem od razu zafascynowany jego umysłową bystrością i przebojowym charakterem jego planów politycznych (…) Polityka, której przodującym adwokatem był Dmowski, przyczyniła się wybitnie do późniejszej korzystnej pozycji Polski na konferencji pokojowej”.

Trzeci rozdział – „Myśliciel polityczny (1920-1939)” – opisuje ostatni okres biografii polityka, już w niepodległej Polsce. Dmowski odsunął się wówczas od czynnej polityki, prowadzonej przez endecję w ramach Związku Ludowo-Narodowego, aby powrócić do pracy organizacyjnej, w drugiej połowie lat 20. tworząc m.in. Obóz Wielkiej Polski. Znalazło to odzwierciedlenie w publikacji, w której ukazano bogaty dorobek pisarski Dmowskiego z tego okresu. Wywarł on decydujący wpływ na ówczesną młodzież, uformowaną w łonie Młodzieży Wszechpolskiej i OWP. Autorzy zamieścili szereg interesujących materiałów, dotyczących ostatniej z wymienionych organizacji, w tym m.in. fotografię ze zjazdu Obozu w Gdyni w 1930 r., w którym brał udział Jędrzej Giertych, uwieczniony na jednym z reprodukowanych zdjęć. Ukazując późniejszą ewolucję „potomstwa obozowego”, autorzy nie stronią od przywołania krytycznych ocen lidera endecji, formułowanych w odniesieniu do ONR-u.

Dla zilustrowania jego stanowiska zacytowany został fragment listu Dmowskiego do ks. Józefa Prądzyńskiego. Wśród pozostałych zaprezentowanych w albumie artefaktów osobne miejsce zajmują liczne odznaki, plakiety i znaczki, wśród nich m.in.: efektowna rozeta przedstawiająca emblemat Narodowej Demokracji z lat 1906-1907, odznaka pamiątkowa Narodowego Związku Robotniczego, plakieta z III Zjazdu Wszechsłowiańskiego w Pradze w 1908 r., odznaka Armii Hallera, mieczyk Chrobrego ze Lwowa oraz znaczki pamiątkowe z pogrzebu Dmowskiego.

RD 2.jpg
Roman Dmowski w 1890 roku

Praca państwa Muszyńskich wśród opracowań poświęconych Dmowskiemu, na czele z biografistyką i literaturą wspomnieniową, z pewnością stanie się częścią kanonu literatury poświęconej omawianej problematyce. W kilku miejscach autorzy nie uniknęli powtórzeń z przywołanego powyżej albumu autorstwa red. Engelgarda oraz innych wydawnictw poświęconych osobie polityka. Warto jednak pamiętać, że ilość materiału ilustracyjnego, który można wykorzystać w wydawnictwie poświęconym Romanowi Dmowskiemu, jest ograniczona, w albumie zgromadzono zaś dużą jego część.

Autorzy nie ustrzegli się przy tej okazji paru omyłek, na przykład na s. 178 fotografię Władysława Seydy podpisując błędnie jako Mariana Seydy (Władysław był jego stryjem) – zamieścili także zamiast zdjęcia Wiktora Jarońskiego zdjęcie zupełnie kogoś innego. Godne podkreślenia jest, iż, ukazując rolę Dmowskiego, autorzy zarysowali szerszy kontekst opisywanych wydarzeń, takich jak np. rewolucja 1905 roku, I wojna światowa czy Traktat wersalski. Cenne są również licznie zamieszczone w pracy cytaty wypowiedzi polityków, osób ze świata kultury, świadków wydarzeń oraz autorów innych opracowań. Naczelnym atutem pracy pozostaje jednak jej warstwa ikonograficzna, ilustrująca ukazywane wydarzenia. Wysoce wskazane wydaje się z tego powodu posiłkowanie się albumem przy lekturze wybranej biografii lidera endecji. Praca dzięki swojej przystępności z całą pewnością pozwoli również na bliższe zainteresowanie i zapoznanie się z osobą Romana Dmowskiego przez szersze rzesze Polaków.

Na koniec warto też podkreślić, że album, obok inicjatyw Narodowego Banku Polskiego (złota i srebrna moneta okolicznościowa z wizerunkiem Romana Dmowskiego oraz srebrna z okazji 100-lecia powstania Komitetu Narodowego Polskiego) i Poczty Polskiej (seria znaczków i pocztówek ukazujących twórców niepodległości, w tym R. Dmowskiego), stanowi godne upamiętnienie osoby prawdziwego Architekta Wielkiej Polski w stulecie odzyskania przez nią niepodległości oraz w przeddzień osiemdziesiątej rocznicy jego śmierci i stulecia Traktatu Wersalskiego.

Maciej Motas

Jolanta Mysiakowska-Muszyńska, Wojciech Jerzy Muszyński, „Architekt wielkiej Polski. Roman Dmowski 1864-1939”, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2018, ss. 398.

Myśl Polska, nr 1-2 (1-6.01.2019)

Za: mysl-polska.pl

[bsa_pro_ad_space id=4]