Sanacja – przerwany eksperyment

0
1120
[bsa_pro_ad_space id=5]

Arkadiusz Urban

[bsa_pro_ad_space id=8]

 

Miedzy nową arystokracja elit państwowych – a pragmatyzmem narodowo-państwowym

Styczeń 1934 i 1935 roku stanowił cezurę w formułowaniu i formalizowaniu zarazem koncepcji urządzenia państwa polskiego w formule ideowo-politycznej sanacji – formacji politycznej jaka wykształciła się ostatecznie po zamachu majowym 1926 r. Znana nam pod pojęciem Konstytucji Kwietniowej ostatnia ustawa zasadnicza II Rzeczpospolitej, tak naprawdę przyjęta została 26 stycznia 1934 r. przez Sejm RP i ostatecznie po poprawkach Senatu izba wyższa zaakceptowała nową konstytucję rok później 19 stycznia 1935 r.  Ostateczne jej przyjęcie po poprawkach nastąpiło w Sejmie RP 23 marca 1935r., a w dniu 23 kwietnia 1935 r. podpisał ją Prezydent RP. Zanim się to jednak stało możliwe musiał dokonać się krwawy zamach stanu (379 zabitych i 921 rannych) wyniku czego doszło do obalenia leganie urzędującego Prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego  i Rządu RP Wincentego Witosa.

 

Zamach 1926

W maju 1926 r. w wyniku przeprowadzonego zamachu stanu przez wojska wierne odsuniętemu od władzy w 1923 r. b. Naczelnikowi Państwa  lat 1918-1922 marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu, władzę w Polsce przejęła grupa polityczna związana bezpośrednio z osobą b. Naczelnika. Sukcesywnie zaczęto wprowadzać nowe rządy zwane potocznie sanacją państwa, a obóz który go tworzył z czasem zwykł być nazywany „sanacją”. Mimo, iż rządził on po kres dni II Rzeczpospolitej nie doprowadził do końca wielkiego eksperymentu społeczno-państwowego jaki trwał przez trzynaście lat jego rządów.

Sanacja chciała doprowadzić do stworzenia silnego państwa z propaństwową elitą obywateli, jako zespołu osób, które ze względu na unikatowe umiejętności i zasługi w przeszłości, mają zwiększony wpływ na życie polityczne państwa. Najpełniej ideę tą wyłożył jeden z czołowych ideologów obozu płk Walery Sławek ujmując je w formule „Legionu Zasłużonych” i choć formalnie nie zyskała pełnej aprobaty marsz. Piłsudskiego była ona niewątpliwie mu bliska jako idea budująca etos pracy państwowej.

 

Nowela konstytucyjna

Początkowo sanacja ograniczyła się jednak do przejęcia pełni władzy i zaprowadzenia autorytarnych porządków w sposobie zarządzania państwem pod hasłami walki z sejmokracją, partyjniactwem i korupcją. Zapewnić to miała nowela tzw. Konstytucji Marcowej (z 17 marca 1921 r.) uchwalona 2 sierpnia 1926 r., która wzmacniała pozycję nowego prezydenta Ignacego Mościckiego (zaufanego marsz. Piłsudskiego) przyznając mu prawo do rozwiązania parlamentu i wydawania rozporządzeń z mocą ustawy. W praktyce nastąpił wówczas koniec epoki rządów parlamentarno-gabinetowych, które zastąpiono nieformalnymi rządami osobistymi marsz. Piłsudskiego z de facto obowiązująca jego wolą przy de jure obowiązującej wciąż (znowelizowanej) Konstytucji Marcowej.

 

Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem

W dalszej kolejności zaczęto tworzyć koncepcje ideowe organizacji życia społecznego, której emanacja stał się Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem powołany po rozwiązaniu Sejmu I kadencji 27 listopada 1927 r. i przed wyborami do Sejmu II kadencji 4 marca  1928 r. Powstanie BBWR poprzedziło powołanie już w 1926 r. Związku Naprawy Rzeczpospolitej i zainicjowane przez zwolenników sanacji liczne rozłamy w istniejących stronnictwach politycznych.  Pierwotny program BBWR-u był w płaszczyźnie ideowej dość płytki i praktycznie nie poruszał kwestii gospodarczych poza ogólnym pojęciem solidaryzmu społecznego. Sprowadzał się natomiast do kilku chwytliwych haseł wyborczych takich jak popieranie „idei Marszałka” (co de facto miało być kultem wodza – marsz. Józefa Piłsudskiego jako w zasadzie najważniejszego spoiwa nowej formacji), krytyki destrukcyjnego dla istoty silnego państwa tzw. „partyjniactwa”, „sejmokracji” i korupcji oraz konieczność dokonania fundamentalnych zmian ustrojowych (uchwalenie nowej konstytucji) zmierzających do ograniczenie uprawnień Sejmu i wzmocnienia władzy prezydenckiej. Ten ostatni element z czasem ewoluował i był co raz bardziej istotnym przedmiotem prac programowych nad projektami nowego urządzenia życia państwowego, którym przewodził płk. Walery Sławek.

 

Wybory 1928

Jednak za nim do tego doszło sanacja musiała uzyskać pełnię władzy, a ta po wyborach w marcu 1928 r. nie była taka pewna. I choć Piłsudski zdecydował, iż ze środków budżetowych (8 mln zł) sfinansowano kampanie BBWR (m.in. poprzez „kupowanie” mediów – vide późniejsza tzw. sprawa min. Czechowicza przed Trybunałem Stanu), który jako komitet wyborczy otrzymał numer „1” dla swoich list oraz dochodziło do szeregu „cudów nad urną” (głównie na Kresach Wschodnich RP), to wynik ostateczny nie był satysfakcjonujący. Przy wysokiej 78% frekwencji BBWR choć zajął pierwsze miejsce z 21% poparciem – zdobył zaledwie 122 mandaty w 444 osobowym Sejmie. W Senacie zdobył 44 miejsca na 111. Lewica (PPS) otrzymała 13% poparcia tyle samo co ludowcy (startujący z kilku list), a endecja 8% i chadecja ok. 7%. Mimo to sanacja wspierana przez Prezydenta RP Ignacego Mościckiego i wykorzystując duże rozbicie opozycji tworzyła kolejne rządy. Jednak opozycja parlamentarna była wciąż dość silna i to z jej nadania był koniec końców marszałek Sejmu RP (Ignacy Daszyński), mimo iż w dniu otwarcia sejmu Piłsudski zdecydował się na demonstrację siły i wejście na sale obrad policji.

 

Dalsza część artykułu dostępna w nr.9 Polityki Polskiej.

[bsa_pro_ad_space id=4]