Paweł Kilarski
Pojęcia patriotyzmu i nacjonalizmu budziły i budzą nadal szereg kontrowersji, sporów i dyskusji. Przez jednych są one sobie przeciwstawiane, z kolei inni je utożsamiają. Na tym tle pojawia się szereg nieporozumień zarówno w języku politycznym, jak i potocznym. Nieporozumienia te nierzadko prowadzą do konfliktów politycznych i ideologicznych. Zagadnieniu temu poświęcono już tomy prac naukowych, publicystycznych, politycznych, socjologicznych a nawet literackich. Pomimo tego w dalszym ciągu pojęcia te budzą emocje zarówno pozytywne, jak i negatywne.
Ostatnio do kwestii tej odniósł się Prezydent Andrzej Duda. W dniu 17 listopada 2015 r. w Belwederze odbyło się spotkanie Prezydenta z przedstawicielami różnych instytucji państwowych, świata akademickiego, organizacji społecznych, czasopism, które zajmują się polityką historyczną, poświęcone stworzeniu strategii polskiej polityki historycznej. W swoim wystąpieniu Andrzej Duda stwierdził m.in.: „Kiedy mówię o patriotyzmie, kiedy patrzę na wydarzenia, kiedy patrzę na zachowanie Polaków, młodych Polaków, różne zachowania, kiedy patrzę na hasła, które są podnoszone w różnych miejscach, to przypominają mi się także słowa Pana Prezydenta prof. Lecha Kaczyńskiego, które wypowiedział 11 listopada 2008 r. w 90 rocznicę niepodległości, przytaczałem je, ostatnio 11 listopada. Słowa, które, myślę, że część opinii publicznej uzna, może nawet za kontrowersyjne. Ja przypomnę, że on powiedział, że nie wolno postawić znaku równości pomiędzy patriotyzmem a nacjonalizmem. To jeszcze, tu zgoda, równości na pewno nie ma. Natomiast powiedział dalej, dlatego, że ich źródła, podstawy są inne. Podstawą patriotyzmu jest miłość, podstawą nacjonalizmu czy ksenofobii jest nienawiść. I tu pewnie wielu by dyskutowało„.
Nawiązując do słów św. p. Lecha Kaczyńskiego, Prezydent Duda jako dyskusyjną wskazał tezę, jaką Lech Kaczyński postawił mówiąc o miłości i nienawiści będących podstawą tych dwóch pojęć. Miłość ma być podstawą patriotyzmu a nienawiść nacjonalizmu. To kwestie etyczne i uczuciowe mają dzielić te dwa pojęcia.
Bez wątpienia u podstaw patriotyzmu i nacjonalizmu leży etyka i wynikające z niej postawy poszczególnych ludzi, ale też i zbiorowości. Najkrócej ujmując – patriotyzm to miłość Ojczyzny. Słusznie więc Lech Kaczyński twierdził, że u podstaw patriotyzmu leży miłość. Miłość czyli uczucie, ale też pewnego rodzaju postawa wobec drugiej osoby, kraju, narodu, Ojczyzny. W ścisłym znaczeniu patriotyzm (łac. patria – ojczyzna) jest to postawa szacunku, umiłowania i oddania własnej Ojczyźnie oraz chęć ponoszenia za nią ofiar. Tak więc miłość cechuje otwartość, szacunek, gotowość do poświęceń, ale też pewne emocje, impulsy i odczucia. Więc są to uczucia i postawy, które na ogół są postrzegane i oceniane pozytywnie.
Czy równie pozytywnie oceniany jest nacjonalizm? Z tego co na ten temat sądził Lech Kaczyński, odpowiedź wydaje się jasna, że nie. Prezydent Kaczyński nacjonalizm postrzegał negatywnie. Wszak nienawiść to przeciwieństwo miłości.
Czy takie postrzeganie nacjonalizmu jest jednak słuszne? Sam Pan Prezydent Duda zauważa, że jest to zagadnienie dyskusyjne.
Jakie znaczenie ma słowo „nacjonalizm”? Etymologicznie słowo to wywodzi się od z języka łacińskiego: „natio” co oznacza „naród”. Tak więc, można przyjąć, że termin nacjonalizm wyraża stosunek człowieka do narodu, czy to do swojego czy cudzego. Możemy mówić, zarówno o pozytywnym jak i negatywnym stosunku, tak wobec własnego narodu, jak też wobec obcego. Czy zawsze jednak będzie to stosunek wyłącznie nienawistny? To chyba zależy od postawy etycznej tego, kto ten stosunek wyraża. Można bowiem kochać własny naród, ale zdarzają się postawy niechętne własnemu narodowi. Podobnie, są ludzie, którzy darzą sympatią inne narody (np. stosunek Polaków do narodu węgierskiego), jak też nierzadko występuje postawa niechęci czy nawet nienawiści wobec innych narodów. Jak widać, oparcie się tylko na jednym kryterium – etycznym i uczuciowym prowadzi do różnych wniosków i nadawania jednemu pojęciu różnych znaczeń.
