Druk nr 573. O ratyfikacji Umowy między Rządem RP a Rządem USA o wzmocnionej współpracy obronnej. Podpisano w Warszawie dnia 15 sierpnia 2020 r.

SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ IX kadencja

Prezes Rady Ministrów

RM-10–68-20

Pani

Elżbieta Witek

Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej

Szanowna Pani Marszałek,

na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przedstawiam Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy

– o ratyfikacji Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki o wzmocnionej współpracy obronnej, podpisanej w Warszawie dnia 15 sierpnia 2020 r.

regulacji z prawem Unii Europejskiej.

Jednocześnie informuję, że do prezentowania stanowiska Rządu w tej sprawie w toku prac parlamentarnych zostali upoważnieni Minister Spraw Zagranicznych oraz Minister Obrony Narodowej.

Z poważaniem

Mateusz Morawiecki

/podpisano kwalifikowanym podpisem elektronicznym/

Tłoczono z polecenia Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej

W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej

UZASADNIENIE

I. Wyjaśnienie potrzeby i celu związania Rzeczypospolitej Polskiej umową międzynarodową

Z inicjatywą zawarcia przedmiotowej Umowy wystąpiła strona amerykańska. Umowa ta ma na celu regulację trzech głównych aspektów polsko-amerykańskiego partnerstwa strategicznego: współpracy obronnej ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki, funkcjonowania sił zbrojnych USA w Polsce oraz wsparcia infrastrukturalnego i logistycznego dla tych sił w Polsce.

Umowa jest wynikiem dążeń do zacieśnienia współpracy i zwiększenia obecności amerykańskiej w Rzeczypospolitej Polskiej wyrażonych w trzech deklaracjach prezydenckich: deklaracji Obrona wolności i budowanie dobrobytu poprzez polsko– amerykańskie partnerstwo strategiczne z dnia 18 września 2018 r., Wspólnej deklaracji o współpracy obronnej dotyczącej obecności sił zbrojnych Stanów Zjednoczonych Ameryki w Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 12 czerwca 2019 r. oraz Wspólnej deklaracji o wzmocnionej współpracy obronnej z dnia 23 września 2019 r.

Umowa była przedmiotem analizy powołanego z inicjatywy Ministra Obrony Narodowej Zespołu ds. rozmów prawnych ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki, w skład którego wchodzili eksperci z resortu Obrony Narodowej oraz właściwych resortów, w tym: Cyfryzacji, Finansów, Infrastruktury, Klimatu, Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Rozwoju, Sprawiedliwości (jak również Prokuratury Krajowej), Spraw Wewnętrznych i Administracji, Spraw Zagranicznych oraz Zdrowia.

Ww. Zespół, na podstawie zgody Prezesa Rady Ministrów, został przekształcony w Zespół Negocjacyjny.

Współpraca obronna z USA

Pomimo strategicznego charakteru relacji ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki dotychczas nie zawarto ramowej umowy dwustronnej dotyczącej całokształtu współpracy obronnej. Niniejsza Umowa umożliwi stworzenie ogólnych podstaw prawnych dla tej współpracy, wskazując jej główne obszary, takie jak współpraca bilateralna i w ramach NATO w dążeniu do wzmocnienia zdolności do wypełnienia zobowiązań związanych z bezpieczeństwem oraz wzajemną obroną, wzmocnienie współpracy w zakresie rozwoju zdolności obronnych, planowania obronnego, szkolenia wojskowego, technologii, wyposażenia oraz wsparcia.

Funkcjonowanie sił zbrojnych USA w Polsce

Kwestia statusu wojsk amerykańskich przebywających na terenie Rzeczypospolitej Polskiej regulowana jest obecnie przez Umowę między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki o statusie sił zbrojnych Stanów Zjednoczonych Ameryki na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podpisaną w Warszawie dnia 11 grudnia 2009 r. (Dz. U. z 2010 r. poz. 422), zwaną dalej „Umową SOFA RP-USA” oraz zawarte na jej podstawie umowy i porozumienia wykonawcze.

Podczas rozmów dotyczących zwiększenia obecności sił zbrojnych USA w Polsce strona amerykańska wskazywała potrzebę znowelizowania bazy prawnej dotyczącej stacjonowania swoich wojsk na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podkreślając rosnącą skalę zaangażowania wojskowego Stanów Zjednoczonych Ameryki w Polsce (w ciągu ostatnich czterech lat liczebność żołnierzy amerykańskich wzrosła kilkunastokrotnie). Zmienił się także charakter obecności tych sił na bardziej trwały i długofalowy, co dodatkowo wpływa na charakter potrzeb amerykańskich żołnierzy przebywających w Polsce i towarzyszącego im personelu cywilnego.

Po ponad 10 latach obowiązywania Umowy SOFA RP-USA, także strona polska zebrała szereg doświadczeń i propozycji, których wprowadzenie może ułatwić dalszą współpracę z USA i usprawnić funkcjonowanie wojsk amerykańskich w Polsce.

II. Wskazanie różnic między dotychczasowym i projektowanym stanem prawnym

Umowa w zakresie zasad dotyczących statusu sił zbrojnych USA oraz towarzyszącego im personelu powiela, co do zasady, rozwiązania funkcjonujące na podstawie Umowy SOFA RP-USA. Istotne novum stanowią postanowienia wykonujące deklaracje prezydenckie przyjęte w 2019 r., w których Strona polska zadeklarowała zapewnienie niezbędnej infrastruktury wojskowej dla zwiększonej obecności sił zbrojnych USA w Polsce. Zmianie ulegnie formuła obecności tych sił. Będzie ona miała charakter trwały i bardziej długofalowy, co dodatkowo wpłynie na specyfikę potrzeb amerykańskich żołnierzy i towarzyszącego im personelu.

Niniejsza Umowa reguluje zasady projektowania ww. infrastruktury, jej budowy i utrzymania, a także wskazuje konkretne projekty budowlane, które finansowane będą przez Polskę. Umowa określa także katalog wsparcia logistycznego, które będzie oferowane siłom zbrojnym USA trwale obecnym w Polsce. Zmiany w tym obszarze pozwolą stworzyć odpowiednie warunki dla trwałej obecności sił zbrojnych USA w Polsce, zarówno w obecnie planowanej skali, jak i możliwego dalszego jej rozszerzenia. Z tych względów dotyczą one regulacji odnoszących się wprost do statusu sił i personelu USA, ale także ich rodzin, jak również wykonawców kontraktowych Stanów Zjednoczonych Ameryki, co będzie stanowiło istotny argument w dalszych staraniach o zwiększenie amerykańskiej obecności wojskowej w Polsce.

III. Wskazanie przewidywanych skutków społecznych, gospodarczych,  finansowych, politycznych i prawnych, związanych z wejściem w życie umowy międzynarodowej, wraz z określeniem źródeł finansowania

1. Skutki polityczne i militarne

W stosunkach dwustronnych ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki związanie się Umową wpisze się pozytywnie w kontekst polsko–amerykańskiej współpracy sojuszniczej, podkreślając gotowość Rzeczypospolitej Polskiej do rozwijania wydajnej współpracy obronnej, służącej interesom bezpieczeństwa obu Stron. Współpraca ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki w tym zakresie będzie miała szeroki i bardzo korzystny wpływ na bezpieczeństwo i obronność Rzeczypospolitej Polskiej, a tym samym także na stabilny, wszechstronny rozwój Polski.

Umowa ta znacząco przyczyni się do wzmocnienia formalno-prawnych ram rozszerzonej współpracy w dziedzinie obronności między Rzecząpospolitą Polską i Stanami Zjednoczonymi Ameryki, ustanawiając prawne podstawy do trwałego stacjonowania w Polsce zwiększonej liczby żołnierzy USA. Strona amerykańska potwierdza także na gruncie prawnym w tej Umowie, iż obecność wojskowa w Polsce wzmacnia zobowiązanie Stanów Zjednoczonych Ameryki do obrony i bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej.

Obecność ta bezpośrednio przyczyni się zatem do zwiększenia poziomu odstraszania i obrony Polski oraz całej wschodniej flanki NATO, korzystnie wpłynie na obecność wojskową innych członków NATO w Polsce, interoperacyjność Sił Zbrojnych RP z wojskami USA i innych członków NATO. W tej perspektywie zwielokrotni korzyści dla Polski w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony, jakie samoistnie będą wynikać z obecności wojskowej Stanów Zjednoczonych Ameryki w naszym kraju.

2. Skutki gospodarcze i finansowe

W ramach Umowy Rzeczpospolita Polska zobowiązuje się do nieodpłatnego zapewnienia wojskom amerykańskim odpowiedniej infrastruktury w uzgodnionych lokalizacjach oraz wsparcia logistycznego w ustalonym przez obie strony zakresie. Źródłem finansowania tych zobowiązań będą wydatki z budżetu państwa, w ramach limitu wydatków obronnych ustalanego corocznie w ustawach budżetowych w oparciu o art. 7 ustawy z dnia 25 maja 2001 r. o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2019 r. poz. 1453 i 2020) oraz Fundusz Modernizacji Sił Zbrojnych – utworzony z mocy art. 11 tejże ustawy. Ministerstwo Obrony Narodowej będzie także dążyć do uzyskania częściowego finansowania (lub refundacji części poniesionych kosztów) – w takim stopniu, jak będzie to możliwe stosownie do procedur Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego – z funduszy wspólnych NATO, przeznaczanych na rozbudowę sojuszniczej infrastruktury obronnej, tj. środków z Programu Inwestycji NATO w Dziedzinie Bezpieczeństwa (NATO Security Investment Program – NSIP).

Biorąc pod uwagę wiele obiektywnych czynników, w tym że:

(1) potrzeby sił zbrojnych USA na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie infrastruktury mogą być zabezpieczone nie tylko poprzez budowę nowych obiektów, ale także poprzez udostępnienie lub adaptację (remonty, modernizację) już istniejącej infrastruktury. W tym względzie strona polska dążyć będzie do wyboru optymalnych rozwiązań, spełniających wymagania operacyjne wojsk amerykańskich;

(2) koszt wsparcia udzielanego przez Rzeczpospolitą Polską jako państwo–gospodarza będzie się corocznie zmieniał, w związku z dynamiką procesu szkolenia wojsk amerykańskich, a także ilości i skali dodatkowych ćwiczeń. Kwestie te będą przedmiotem szczegółowych corocznych konsultacji ze stroną amerykańską;

– obecnie znane są jedynie kategorie wsparcia infrastrukturalnego i logistycznego, które mogą wpływać na skutki finansowe związana się Umową.

Podkreślenia wymaga, że uzgodniony pakiet infrastruktury ma zostać dostarczony w perspektywie wieloletniej, co pozwoli rozłożyć koszty w dłuższej perspektywie czasowej (i w ten sposób odpowiednio rozłożyć ich skutki adekwatnie do realnych możliwości finansowych). Poszczególne zadania inwestycyjne będą przedmiotem wspólnie ustalanej przez stronę polską i amerykańską hierarchizacji i priorytetyzacji (w zakresie harmonogramu realizacji) – biorąc pod uwagę realne możliwości finansowe i wykonawcze.

Podkreślenia wymaga, że nowa infrastruktura obronna będzie dostarczana nie tylko na wyłączne potrzeby wojsk amerykańskich, ale w znacznej części będzie możliwa do operacyjnego wykorzystywania (lub współużytkowania) przez Siły Zbrojne RP, a także znacząco podniesie narodowe zdolności do przyjęcia sojuszniczych sił wzmocnienia (nie tylko amerykańskich) na wypadek kryzysu. Istotnie wzrosną narodowe zdolności do składowania środków bojowych oraz przechowywania i dystrybucji paliw, a także zakwaterowania i wyżywienia dodatkowego personelu.

Co więcej, część inwestycji dotyczyć będzie infrastruktury cywilnej lub cywilno- wojskowej, np. lotnisk Kraków–Balice, Wrocław–Strachowice i Katowice–Pyrzowice, zwiększając ich potencjał transportowy i możliwości obsługowe.

W związku z powyższym nieuzasadnione byłoby przyporządkowanie całości dodatkowych kosztów wyłącznie do wspierania obecności sił zbrojnych USA. W praktyce istotna część dodatkowych kosztów będzie następstwem inwestycji w rozwój narodowych zdolności obronnych Polski.

Umowa gwarantuje, że na potrzeby dostarczenia infrastruktury oraz wsparcia logistycznego w możliwie największym stopniu używane będą materiały i produkty pochodzenia polskiego oraz usługi dostarczane przez polskie firmy. W przypadku znaczących inwestycji, jakie strona polska planuje zrealizować na rzecz rozwoju infrastruktury obronnej, powstanie dodatkowy popyt na te dobra i usługi, zarówno w bezpośrednich relacjach gospodarczych polskich firm z organami wykonawczymi resortu obrony narodowej, jak i w przypadku realizacji przez nie funkcji podwykonawcy lub dostawcy materiałów na rzecz innych podmiotów.

Na podstawie już zgromadzonych doświadczeń (krajowych i zagranicznych) zakładać należy, że obecność wojsk amerykańskich będzie ważnym czynnikiem pobudzania gospodarki na poziomie lokalnym. Towarzyszący tej obecności wzrost zapotrzebowania na różnego rodzaju usługi skłania lokalnych przedsiębiorców do rozszerzania profilu działalności i tworzenia dodatkowych miejsc pracy. Takie mechanizmy akceleracyjne na poziomie lokalnym ujawniają się przede wszystkim w następujących branżach: handel, gastronomia, turystyka i hotelarstwo, transport lokalny, rozrywka, rekreacja i wypoczynek.

Stworzenie warunków dla długoterminowej obecności personelu wojskowego, w przyszłości być może łącznie z członkami rodzin, mogłoby dodatkowo wzmocnić powyższy efekt. Obecność wojsk amerykańskich może przyczynić się do zewnętrznej promocji Polski, jak i poszczególnych jej regionów, co może w pośredni sposób zwiększyć efekty ekonomiczne.

Co więcej, realizacja umowy EDCA wiązać się będzie z potrzebą utworzenia przez resort obrony narodowej dodatkowych miejsc pracy dla personelu zapewniającego wsparcie logistyczne dla wojsk USA. Dotyczy to m.in.: personelu służby żywnościowej i innych służb logistycznych oraz pracowników ochrony obiektów i mienia.

Ocenia się, że docelowo zatrudnionych zostanie łącznie kilkaset dodatkowych osób, co będzie mieć istotne znaczenie społeczno-gospodarcze, szczególnie w przypadku mniejszych miejscowości.

3. Skutki prawne

Związanie się Umową pozwoli na przyjęcie w polskim porządku prawnym instrumentu stwarzającego kompleksowe ramy dla pobytu sił zbrojnych USA na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Umowa zastąpi obecnie obowiązującą Umowę SOFA RP-USA, jak również Porozumienie z dnia 15 lipca 2015 r. między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki o uzgodnionych obiektach i terenach na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. poz. 1555) oraz Porozumienie z dnia

21 grudnia 2018 r. między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki zmieniające Porozumienie z dnia 15 lipca 2015 r. między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki o uzgodnionych obiektach i terenach na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2019 r. poz. 314).

W mocy pozostaną natomiast, co do zasady, pozostałe Porozumienia wykonawcze do Umowy SOFA RP–USA, uzupełniające bazę prawną dotyczącą obecności wojsk USA w Polsce.

4. Skutki społeczne

Związanie się Umową nie spowoduje bezpośrednich skutków społecznych, innych niż wskazanych w pkt 2 i dotyczących potencjalnego zwiększenia zatrudnienia w miejscach stacjonowania wojsk amerykańskich.

5. Podmioty prawa krajowego, których dotyczy Umowa, w tym zakres, w jakim umowa międzynarodowa dotyczy osób fizycznych i prawnych

Umowa będzie stosowana przez organy administracji publicznej Rzeczypospolitej Polskiej, w tym w pierwszej kolejności przez Ministra Obrony Narodowej działającego w charakterze polskiego organu wykonawczego. Postanowienia Umowy nie będą miały zasadniczo wpływu na zakres uprawnień innych podmiotów (osób fizycznych i osób prawnych), objętych postanowieniami obecnie obowiązującej Umowy SOFA RP-USA.

6. Sposób, w jaki umowa dotyczy spraw uregulowanych w prawie wewnętrznym

Umowa stanowi uzupełnienie i doprecyzowanie postanowień Umowy SOFA-RP USA, którą to umowę zastąpi, jak również podstawowej regulacji w obszarze stacjonowania sojuszniczych sił zbrojnych w ramach NATO, jaką jest Umowa między Państwami– Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego dotycząca statusu ich sił zbrojnych, sporządzona w Londynie 19 czerwca 1951 r. (Dz. U. z 2000 r. poz. 257 oraz z 2008 r. poz. 1052). Umowa stanowi regulację szczególną w stosunku do ustawy z dnia 23 września 1999 r. o zasadach pobytu wojsk obcych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz zasadach ich przemieszczania się przez to terytorium (Dz. U. z 2018 r. poz. 2110).

7. Środki prawne, które powinny zostać przyjęte w celu wykonania Umowy

Umowa przewiduje możliwość lub obowiązek zawarcia szeregu porozumień wykonawczych między Stronami lub ich upoważnionymi przedstawicielami.

Porozumienia te będą uszczegółowiać postanowienia Umowy w sposób niesprzeczny z nią, np. przez ustanawianie procedur współpracy w poszczególnych obszarach uregulowanych przez Umowę lub wzorów formularzy i zaświadczeń. Charakter i tryb związania Rzeczypospolitej Polskiej takimi porozumieniami będą każdorazowo uzależnione od ich treści.