28 lat temu, na trzecim posiedzeniu II Zjazdu Deputowanych Rad Samorządów Wileńszczyzny polscy autonomiści uchwalili Statut Wileńskiego Polskiego Kraju Narodowo-Terytorialnego, który miał być polską, autonomiczną jednostką terytorialną w granicach Litwy.
W 1991 r. roku na mapie świata mogła zaistnieć druga jednostka terytorialna pod flagą biało-czerwoną. 22 maja 1991 r. na zjeździe w Mościszkach w rejonie wileńskim polscy autonomiści uchwalili Statut, czyli dokument pełniący rolę konstytucji Wileńskiego Polskiego Kraju Narodowo-Terytorialnego. Polscy działacze długo przygotowywali ustawę zasadniczą wymarzonej autonomii. Projekt Statutu WPKN-T przekazali nawet do konsultacji Departamentowi Prawno-Traktatowemu Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP. Ten uznał w swojej ekspertyzie zapisy Statutu za „mieszczące się w ramach autonomii terytorialnej”.
Po przyjęciu dokumentu polscy autonomiści przekazali Statut do akceptacji litewskiego parlamentu – Rady Najwyższej. Jednak ten konstytucji polskiej autonomii, ani nawet jej idei nigdy nie zaakceptował. 4 września 1991 r. Rada Najwyższa, ze złamaniem prawa litewskiego, rozwiązała rady zamieszkanych przez Polaków rejonów wileńskiego i solecznickiego, i zawiesiła w nich funkcjonowanie samorządu. Aż do wiosny 1993 roku rejony te będą zarządzane przez rządowych komisarzy. Polscy działacze staną się celem postępowania litewskich służb i Prokuratury Generalnej. Władze Rzeczpospolitej, nie udzieliły poparcia ruchowi na rzecz autonomii Wileńszczyzny. Dzień po jego stłumieniu reprezentujący Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP Grzegorz Kostrzewa-Zorbas dokonał w Wilnie nawiązania stosunków dyplomatycznych w Republiką Litewską.
Historia dążeń autonomicznych Polaków Wileńszczyzny często jest przedmiotem manipulacji ze strony elit litewskich i sprzyjających im środowisk giedroyciowskich w Polsce. Dlatego od lat przybliżamy tematykę tego historycznego ruchu. Nasz redaktor, Karol Kaźmierczak, dzięki wsparciu Senatu RP, prowadził w 2016 r. badania na Wileńszczyźnie, czego efektem była publikacja wywiadów z czołowymi autonomistami i świadkami ich działań, a także artykuł będący reasumpcją uwarunkowań i przebiegu działań polskich autonomistów. Dziś, jako pierwsze medium w Polsce, publikujemy, za wydawanym w 1991 r. w Wilnie pismem „Ojczyzna”, pełny tekst kluczowego dokumentu, który opisuje jaka miała być polska autonomia Wileńszczyzny.
Cały dokument dostępny pod linkiem
Za: kresy.pl
Fot. Wiec Polaków w Solecznikach domagajaących sieę autonomii narodowościowej, 6 września 1989 r., fot. Janusz Obłoczyński
